Tìm hiểu về Naphthalen: Cấu tạo, tính chất, ứng dụng trong đời sống

Chu Văn An

Naphathalen hay thường được gọi là băng phiến. Chất này thường được dùng để đuổi chuột, gián trong tủ quần áo. Vậy Naphtalen là gì và tính chất cụ thể của nó là gì? Sử dụng Naphthalene có nguy hiểm cho sức khỏe không? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết dưới đây:

1. Naphathalene là gì?

Naphthalene là một hợp chất hydrocarbon thơm có nguồn gốc từ các nguồn hóa thạch. Naphtalen còn có nhiều tên gọi khác như napthalin, hắc ín trắng, long não, băng phiến, hắc ín trắng… Đây là chất rắn kết tinh màu trắng. Công thức phân tử của hợp chất là C10H8 có hai vòng benzen liên kết với nhau.

Hợp chất này được phát hiện vào khoảng năm 1819-1820 khi hai nhà khoa học phát hiện ra chất rắn khi chưng cất nhựa than đá. Nhưng phải đến 5 năm sau, Michael Faraday mới xác định được công thức hóa học của naphthalene là C10H8 và cấu trúc của hai vòng benzen mới được Carl Graebe xác nhận vào năm 1869.

Naphtalen là gì?

2. Tính chất đặc trưng của Naphathalen

Đặc điểm của Naphtalen bao gồm:

2.1 Tính chất vật lý

• Vật lý: Chất rắn kết tinh màu trắng.
• Mùi: Có mùi như nhựa than đá.
• Mật độ: 1,145 g/cm³ (15,5 °C).
• Nhiệt độ nóng chảy: 78,2°C.
• Nhiệt độ sôi: 217,97°C.
• Độ hòa tan: Không hòa tan trong nước. Ít tan trong dung môi rượu, tan nhiều trong dung môi hữu cơ như benzen, CCl4, CCl3, toluene…

2.2 Tính chất hóa học

Các phản ứng điển hình của Naphtalen là:

• Phản ứng thay thế:

Nguyên tử C trong Naphtalen được đánh số từ 1 đến 10, trong đó các vị trí 1, 4, 5, 8 là vị trí alpha, còn lại là vị trí beta.

Naphtalen có khả năng thực hiện phản ứng thế nhanh hơn benzen. Sản phẩm thu được chủ yếu thay thế ở vị trí alpha. Rất khó để tạo ra các sản phẩm thay thế vị trí beta trừ khi có điều kiện đặc biệt.

Phản ứng thay thế của Naphtalen

• Phản ứng oxy hóa:

– Naphtalen không làm mất màu dung dịch thuốc tím KMnO4.

– Khi có chất xúc tác V2O5 ở nhiệt độ cao bị oxy hóa bởi oxy trong khí quyển tạo thành anhydrit phthalic.

• Phản ứng cộng: Phản ứng cộng H2 với sự có mặt của xúc tác Ni, nhiệt độ cao: H2 được thêm vào 1 vòng thơm tạo thành sản phẩm tetraline, nếu áp suất cao hơn sẽ xảy ra phản ứng cộng hoàn toàn thành 2 vòng thơm tạo thành decalin.

Phản ứng cộng Naphtalen

3. Điều chế Naphtalen

Trước đây, Naphtalen là sản phẩm từ dầu nặng qua quá trình lọc dầu. Ngày nay, Naphtalen được điều chế từ nhựa than đá chưng cất ở nhiệt độ 170-230 độ C và cho qua dung dịch NaOH để loại bỏ phenol.

4. Ứng dụng của Naphtalen trong đời sống

Naphtalen có nhiều ứng dụng trong đời sống. Tùy theo băng phiến là tự nhiên hay nhân tạo mà chọn loại băng phiến phù hợp với mục đích sử dụng.

4.1 Hiệu quả trong việc đuổi chuột, côn trùng

Băng phiến thường được đặt ở các góc tủ, tủ để xua đuổi chuột hoặc côn trùng. Nhờ khả năng bay hơi nên chúng tỏa ra mùi hăng và vị ngọt cực mạnh nên dễ thu hút gián, chuột và côn trùng. Khi hít phải hơi băng phiến chuột, gián sẽ bị tê liệt hệ thần kinh, mất phương hướng, thậm chí chết nếu ăn phải.

Dùng băng phiến để đuổi chuột

4.2 Sử dụng trong y học

Với Naphthalene chiết xuất từ ​​cây long não, nó được dùng để điều trị một số bệnh:

• Tác dụng trên hệ thần kinh ngoại biên: Kích thích nhẹ hệ thần kinh ngoại biên, giảm đau do bệnh lý thần kinh.
• Tác dụng kháng khuẩn: Ngăn ngừa một số vi khuẩn, nấm gây bệnh ngoài da như tụ cầu, liên cầu, phế cầu; Trực khuẩn đại tràng…
• Trong đông y, long não có tác dụng thanh nhiệt, thông ruột, tỉnh táo. Chủ yếu chữa đau họng, đau ngực, loét miệng, đau mắt, sốt cao kéo dài…

4.3 Ứng dụng trong sản xuất

• Naphthalene là nguyên liệu thô quan trọng trong sản xuất anhydrit phthalic, naphthalol, naphthylamine, tetralin và decalin.
• Ngoài ra, Naphthalene còn được sử dụng trong sản xuất thuốc nhuộm, thuốc diệt nấm, thuốc trừ sâu, thuốc trừ sâu, chất bảo quản gỗ, nhựa tổng hợp…

5. Độc tính của naphtalen

Băng phiến được sản xuất từ ​​Naphthalene được sử dụng rất phổ biến trong các hộ gia đình để đuổi chuột, gián, côn trùng… Chúng có khả năng thăng hoa từ rắn sang khí ngay cả ở nhiệt độ thường. Vì vậy, có nguy cơ gây hại cho con người khi hít phải hoặc nuốt nhầm; đặc biệt là với trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai. Đặc biệt khi hơi băng phiến bám vào quần áo khi bảo quản lâu có thể gây kích ứng da hoặc ngộ độc khi hít phải. Khi trẻ nhỏ tiếp xúc với lượng lớn Naphtalen có thể xuất hiện tình trạng thiếu máu do hồng cầu bị phá hủy. Trẻ em có thể dễ dàng nhầm lẫn băng phiến với kẹo và nuốt nhầm.

Ngộ độc Naphtalen gây đau đầu, chóng mặt

Một số thử nghiệm trên chuột tiếp xúc với hơi naphthalene nồng độ 30ppm liên tục 6 giờ/ngày, 5 ngày/tuần trong 2 năm cho thấy naphthalene kích thích sự phát triển của các khối u phổi, mũi, dạ dày…

Có 2 loại ngộ độc Naphtalen:

• Ngộ độc cấp tính: Xuất hiện các triệu chứng: buồn nôn, chóng mặt, nhức đầu, bồn chồn, kích động, co giật, hôn mê và có thể tử vong.
• Ngộ độc mãn tính: Thiếu máu do hồng cầu bị vỡ, hoại tử gan. Người bệnh mệt mỏi, cáu kỉnh, trẻ chậm lớn; Tiêu chảy kéo dài, nhiễm trùng đường hô hấp, tổn thương võng mạc, giảm thị lực…

6. Những lưu ý khi sử dụng Naphtalen

Để sử dụng Naphtalen an toàn, trong quá trình sử dụng cần lưu ý những điều sau:

• Bạn chỉ nên sử dụng 1-2 băng phiến trong tủ. Khi mở tủ lấy đồ, bạn cần thao tác thật nhanh để tránh hơi băng phiến thoát ra ngoài.
• Không sử dụng băng phiến ở những không gian chật hẹp, kín như nhà vệ sinh, phòng kín hoặc không gian sinh hoạt để tránh ngộ độc. Đồng thời, không để băng phiến ở nơi có gió để hạn chế sự bay hơi của naphtalene.
• Phơi quần áo dưới ánh nắng mặt trời để khói độc hại của băng phiến biến mất trước khi sử dụng.
• Để băng phiến xa tầm tay trẻ em vì hình dạng và màu sắc giống kẹo và có thể dễ dàng khiến trẻ vô tình nuốt phải.
• Nếu buộc phải sử dụng băng phiến nhân tạo thì nên ưu tiên sử dụng băng phiến được làm từ dichlorobenzen.
• Trong y học, chỉ sử dụng băng phiến khi có chỉ định của bác sĩ.

Qua bài viết trên chúng ta đã hiểu Naphtalen là gì, tính chất và ứng dụng của nó trong đời sống. Cần chú ý khi sử dụng Naphtalen để tránh gây độc tính nguy hiểm cho sức khỏe.