Axit béo là gì? Tính chất lý hóa học và ứng dụng của chúng

Chu Văn An

Axit béo là một phần quan trọng của lipid có trong thực vật, động vật và vi sinh vật. Vậy axit béo là gì? Chia làm mấy loại? Tính chất lý hóa và ứng dụng của nó trong đời sống. Để tìm hiểu về vấn đề này chúng ta cùng nhau tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé.

1. Axit béo là gì?

Axit béo là một chuỗi thẳng có số nguyên tử carbon chẵn, với các nguyên tử hydro dọc theo chiều dài chuỗi ở một đầu chuỗi và nhóm carboxyl (-COOH) ở đầu kia. Chính nhóm cacboxyl đó tạo nên axit (axit cacboxylic).

Axit béo không được tìm thấy ở trạng thái tự do trong tự nhiên. Thông thường chúng tồn tại kết hợp với glycerol để tạo thành chất béo trung tính.

Công thức chung của axit béo là: RCOOH (R là chuỗi hydrocarbon).

Ví dụ: CH3(CH2)2COOH là axit butyric, CH3(CH2)5=CH(CH2)7COOH là axit palmitoleic…

Axit béo là gì?

2. Axit béo được phân loại như thế nào?

Dựa vào đặc điểm của chuỗi hydrocarbon, axit béo được chia thành hai loại chính dưới đây:

2.1. Axit béo bão hòa

Axit béo bão hòa là axit chỉ chứa các liên kết đơn trong công thức phân tử.

Ví dụ: CH3(CH2)2COOH là axit butyric, CH3(CH2)10COOH là axit lauric…

Trong số các axit béo được phân bố rộng rãi nhất là 16C (axit palmitic) và 18C (axit stearic). Chúng có mặt trong chất béo của hầu hết các sinh vật. Ở động vật, axit palmitic chiếm tới 30% lượng mỡ trong cơ thể. Trong chất béo thực vật chiếm 5 – 50% lipid, đặc biệt là trong dầu cọ.

2.2. Axit béo không bão hòa

Axit béo không bão hòa là những axit có chứa một hoặc nhiều liên kết đôi trong phân tử.

Ví dụ: CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH là axit oleic, CH3(CH2)5=CH(CH2)7COOH là axit palmitoleic…

Axit béo không bão hòa thường được tìm thấy trong chất béo trong chế độ ăn uống, đặc biệt là dầu thực vật. Hiện nay, các axit béo phổ biến là axit linoleic (một loại axit béo omega-6) và axit alpha-linolenic (một loại axit béo omega-3). Tuy nhiên, cơ thể con người không thể tự tổng hợp được và được hấp thụ vào cơ thể qua đường ăn uống.

Dạng axit béo hiện có trong tự nhiên

3. Tính chất lý hóa của axit béo

Các tính chất vật lý và hóa học điển hình của axit béo như sau:

3.1. Tính chất vật lý

– Độ hòa tan: axit béo hòa tan trong dung môi hữu cơ như ete dầu mỏ, benzen và cloroform. Chúng không hòa tan trong nước.

– Trạng thái tồn tại: Axit béo bão hòa ở thể rắn ở nhiệt độ thường, còn axit béo không no ở thể lỏng.

Nhiệt độ nóng chảy: Nhiệt độ nóng chảy của axit béo bão hòa là trên 27 °C (81 °F) và tăng khi chiều dài chuỗi hydrocarbon tăng.

3.2. Tính chất hóa học

Các phản ứng hóa học có thể nhìn thấy của axit béo là:

– Phản ứng với rượu:

Phần phản ứng hóa học mạnh nhất của axit béo là nhóm cacboxyl -COOH. Axit béo phản ứng với rượu (R'OH) tạo thành sản phẩm este (RCOOR') và giải phóng nước.

RCOOH + R'OH -> RCOOR' + H2O

– Phản ứng hydro hóa:

Phần hydrocarbon của phân tử axit béo khó tham gia phản ứng hóa học hơn so với axit béo không bão hòa có liên kết đôi C=C.

Axit béo không bão hòa có thể được hydro hóa dưới nhiệt độ cao, áp suất và chất xúc tác niken mịn. Sau phản ứng, các axit béo được chuyển thành chất béo rắn (glycerit của axit béo bão hòa). Đây là cơ sở để sản xuất công nghiệp dầu hydro hóa.

– Phản ứng halogen hóa:

Axit béo không có khả năng phản ứng với các halogen như Cl2, I2… Chúng sẽ hấp thụ các halogen này ở vị trí liên kết đôi.

Chỉ số iốt đặc trưng cho phản ứng này biểu thị phần trăm iốt được hấp thụ bởi axit béo.

– Phản ứng ôi:

Khi bảo quản trong thời gian dài, axit béo tiếp xúc với nhiệt, ánh sáng, không khí, độ ẩm sẽ phát sinh mùi do phản ứng oxy hóa. Phản ứng này tạo thành nhiều loại khác nhau, góp phần tạo ra mùi ôi thiu cho sản phẩm. Những loại dầu và chất béo như vậy được gọi là dầu và mỡ ôi.

Một số axit béo

4. Ứng dụng phổ biến của axit béo

Axit béo có nhiều ứng dụng trong đời sống và trong sản xuất công nghiệp.

– Trong công nghiệp mỹ phẩm: Axit béo được dùng làm xà phòng, chất tẩy rửa và mỹ phẩm. Xà phòng là muối natri và kali của axit béo. Một số sản phẩm chăm sóc da có chứa axit béo, có thể giúp duy trì vẻ ngoài và chức năng khỏe mạnh của da.

Axit béo, đặc biệt là axit béo omega-3, cũng thường được bán dưới dạng thực phẩm bổ sung.

– Axit béo được dùng làm chất bôi trơn.

Omega-3 là axit béo thiết yếu cho cơ thể

5. Tác dụng của axit béo đối với sức khỏe con người

Bên cạnh việc sử dụng axit béo trong sản xuất công nghiệp, cơ thể chúng ta cũng cần hợp chất này để tạo ra năng lượng. Nguồn axit béo chính trong chế độ ăn uống là chất béo trung tính, đóng góp 45% năng lượng ăn vào.

Trẻ sơ sinh có nhu cầu thiết yếu về axit docosahexaenoic (DHA), axit arachidonic. Chúng có nguồn gốc từ axit alpha-linolenic và từ axit linoleic.

Trên đây là thông tin về axit béo. Nếu có thắc mắc, bạn có thể liên hệ với chúng tôi qua website hoặc đọc các bài viết khác trên website.