Dung môi hữu cơ là gì? Các loại dung môi hữu cơ phổ biến trong công nghiệp

Chu Văn An

Dung môi hữu cơ có mặt khắp nơi xung quanh chúng ta. Chúng là những hóa chất được sử dụng phổ biến trong nhiều quá trình sản xuất như tổng hợp hữu cơ, sản xuất cao su, hóa chất tẩy rửa, nước hoa, chất pha loãng sơn… Vậy dung môi hữu cơ là gì? Công dụng của chúng là gì? Tính chất nổi bật của dung môi hữu cơ là gì? Hãy cùng vietchem tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé.

1. Dung môi hữu cơ là gì?

Dung môi hữu cơ là những hợp chất hóa học chứa gốc cacbon giúp hòa tan hoặc phân tán một hoặc nhiều chất khác.

Dung môi hữu cơ là gì?

Dung môi hữu cơ đã được biết đến từ nửa sau thế kỷ 19 thông qua ngành khai thác dầu và than. Từ đó, dung môi hữu cơ đã khẳng định được tầm quan trọng của mình khi được sử dụng trong nhiều ngành sản xuất như:

• Tổng hợp các hợp chất hữu cơ.
• Được sử dụng làm chất pha loãng sơn và tẩy keo tổng hợp hóa học.
• Sản xuất nước hoa, mực in, thuốc trừ sâu.
• Sản xuất dược phẩm.
• Dùng để làm sạch và tẩy nhờn các bề mặt, dụng cụ, thiết bị, trên các chất liệu như da, vải, sợi…

Dung môi hữu cơ tồn tại ở dạng lỏng, dung dịch trong suốt có màu hoặc không màu; có khả năng hòa tan nhiều hợp chất như mỡ, dầu mỡ, cao su, vải, vecni, sơn… Đặc tính cơ bản nhất của dung môi hữu cơ là dễ bay hơi. Đặc tính này có hại cho đường hô hấp nếu vô tình hít phải, đặc biệt là benzen, toluene và VOC.

2. Phân loại dung môi hữu cơ

Dung môi hữu cơ có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau. Một số cách chia phổ biến là:

• Dựa vào tính chất vật lý có thể chia làm 2 loại:

• Dung môi hữu cơ phân cực: Ethanol, Isopropyl Alcohol (IPA)…
• Dung môi hữu cơ không phân cực: Benzen, Toluene…

• Dựa vào công dụng, dung môi hữu cơ có thể được chia theo mục đích sử dụng như: dung môi làm sạch, dung môi pha loãng, dung môi làm khô, dung môi chiết…

3. Dung môi hữu cơ có hại cho sức khỏe không?

Mặc dù có rất nhiều ứng dụng trong đời sống nhưng dung môi hữu cơ cũng gây ra nhiều ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe. Chúng có thể xâm nhập vào cơ thể con người qua ba con đường: qua đường hô hấp, tiếp xúc qua da hoặc qua đường tiêu hóa. Trong đó:

• Hấp thu qua da: Đây là con đường thâm nhập chính của các dung môi hữu cơ hòa tan trong lipid. Sự hấp thụ dung môi hữu cơ qua da phụ thuộc vào nồng độ dung môi, thời gian tiếp xúc và độ dày của da.
• Tiếp xúc qua đường hô hấp: Sự hấp thụ dung môi hữu cơ qua đường hô hấp phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tốc độ bay hơi của dung môi, mật độ hơi, thông khí cục bộ và thông khí phổi.
• Nuốt phải: Trường hợp này xảy ra khi chúng ta vô tình nuốt phải dung môi, dung môi sẽ qua miệng và đi vào cơ thể. Sau đó chúng được phân phối qua máu đi khắp cơ thể, được chuyển hóa chủ yếu qua gan.

Ngộ độc dung môi hữu cơ có thể gây ung thư, nhiễm độc thần kinh hoặc độc tính sinh sản.

• Các dung môi hữu cơ gây ung thư như: Benzen, CCl4, Trichloroethylene…
• Các dung môi hữu cơ gây độc sinh sản: 2-ethoxyetanol, 2-metoxyetanol, metyl clorua…
• Dung môi hữu cơ gây độc thần kinh: n-hexane, tetrachloroethylene, toluene…

Dung môi hữu cơ có thể gây độc thần kinh

Trong số các dung môi hữu cơ, 3 loại ngộ độc phổ biến nhất bao gồm:

• Ngộ độc benzen: Benzen là dung môi tồn tại ở dạng lỏng, dễ bay hơi, có thể xâm nhập vào cơ thể qua da, ảnh hưởng tới gan, phổi. Benzen gây ra nhiều độc tính nguy hiểm như sung huyết niêm mạc miệng, chảy máu trong, giảm bạch cầu, rối loạn tiêu hóa và thần kinh; thiếu máu.
• Ngộ độc Toluene: Toluene gây độc cho cơ thể chỉ với một lượng nhỏ, gây ra nhiều dấu hiệu như đau đầu, ảo giác, mất thăng bằng, ngất xỉu… Toluene có trong nhiều loại sơn nhà, keo dán, công nghệ in ảnh. …
• Ngộ độc VOC: Các hợp chất dễ bay hơi được gọi chung là VOC. Sự bay hơi của dung môi là nguyên nhân gây ngộ độc VOC như xăng, dầu… Các triệu chứng ngộ độc VOC bao gồm: co giật, chóng mặt, nhức đầu, ngạt, viêm phổi, sưng mắt…

4. Một số biện pháp phòng ngừa nguy cơ ngộ độc dung môi hữu cơ

Để hạn chế tác hại của dung môi hữu cơ đến sức khỏe con người cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa:

• Hạn chế tiếp xúc càng nhiều càng tốt với dung môi hữu cơ. Trong trường hợp cần thiết cần trang bị đầy đủ các thiết bị bảo hộ cần thiết như kính, khẩu trang, găng tay chống hóa chất, quần áo bảo hộ…
• Tuân thủ các quy định khi xử lý hóa chất, không để chúng dính vào quần áo, da, mắt. Trong trường hợp dung môi tiếp xúc với cơ thể cần có biện pháp xử lý kịp thời.

Mang đồ bảo hộ khi tiếp xúc với hóa chất

• Bảo quản dung môi hữu cơ trong thùng, can, bể chuyên dụng, đậy kín. Đậy nắp hộp đựng dung môi sau khi sử dụng.
• Không để dung môi hữu cơ gần các thiết bị dễ gây cháy nổ.
• Không xả trực tiếp dung môi hữu cơ vào hệ thống xử lý nếu chưa được xử lý. Dung môi sau khi sử dụng cần được thu hồi và xử lý đúng cách.

Qua bài viết trên, chúng tôi hy vọng có thể giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về dung môi hữu cơ cũng như tính chất, tác dụng cụ thể của chúng đối với sức khỏe. Để ngăn ngừa tác hại của dung môi hữu cơ, cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về sử dụng và bảo quản dung môi.