Ô nhiễm môi trường là gì? Nguyên nhân, hậu quả và biện pháp khắc phục

Chu Văn An

Ô nhiễm môi trường đang diễn ra trên khắp thế giới, đặc biệt là các nước có nền công nghiệp đang phát triển. Ước tính, hơn 17 triệu người trong tổng số 95 triệu dân tại Việt Nam đang không có nguồn nước sạch để sử dụng do hệ lụy của ô nhiễm nguồn nước. Không riêng gì Việt Nam, tình trạng ô nhiễm môi trường đang là vấn đề cấp bách và cần được giải quyết của hầu hết các quốc gia trên thế giới.

1. Ô nhiễm môi trường là gì?

Ô nhiễm môi trường có nhiều định nghĩa khác nhau, hiểu đơn giản đây là tình trạng suy thoái của môi trường khi mà các chỉ số hóa lý, sinh học thay đổi theo chiều hướng xấu đi. Dưới góc độ kinh tế, khái niệm này biểu thị sự thay đổi không có lợi cho môi trường sống, có thể gây tác hại tức thời hoặc lâu dài đến sức khỏe của con người và các loài động vật khác trên trái đất.

Khi cuộc sống ngày càng phát triển, vấn đề ô nhiễm môi trường đã dẫn đến các hệ lụy về ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm biển, ô nhiễm tiếng ồn,… Ước tính tỷ lệ người mắc bệnh ngày càng nhiều do sống trong môi trường bẩn.

Ô nhiễm ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến chất lượng cuộc sống, thậm chí làm biến đổi khí hậu, biến đổi hệ sinh thái như việc làm băng tan chảy, làm nước biển dâng cao, làm đất bị xâm nhập mặn,…

Ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước đang đe dọa đến cuộc sống của con người

Các loại ô nhiễm môi trường hiện nay được phân ra theo những hình thức sau:

• Ô nhiễm môi trường đất.
• Ô nhiễm môi trường nước.
• Ô nhiễm môi trường không khí.
• Ô nhiễm tiếng ồn.

2. Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường

2.1. Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường do các yếu tố tự nhiên

• Sạt lở đất đồi núi, bờ sông cuốn vào dòng nước bùn, đất, mùn,… làm giảm chất lượng của nước.
• Khói bụi từ sự phun trào núi lửa theo nước mưa rơi xuống.

Cận cảnh núi lửa đang phun trào dữ dội ở Chile

• Ô nhiễm môi trường nước cũng là do sự hòa tan nhiều chất muối khoáng có nồng độ quá cao, trong đó có chất gây ung thư như Asen, Fluor và các chất kim loại nặng…
• Sự phân hủy xác các sinh vật sống thành chất hữu cơ bị ngấm xuống đất, lâu dần ngấm tới mạch nước ngầm, hoặc xác chết các sinh vật trôi nổi cũng khiến nguồn nước bị ô nhiễm trực tiếp. Đặc biệt, với một hệ thống nối liền của các dòng chảy ao hồ, kênh rạch,…khi các thiên tai, thảm họa thiên nhiên xảy ra như lũ lụt, mưa bão,…rác thải sẽ dễ dàng bị cuốn trôi và phát tán nhanh chóng, khó khống chế.

2.2. Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường do tác nhân con người

• Từ sinh hoạt hàng ngày gây ra ô nhiễm môi trường: Hàng ngày, con người sử dụng nước cho rất nhiều hoạt động khác nhau, từ các cá nhân đến các cơ quan, khách sạn, nhà hàng, bệnh viện.

Nước thải không qua xử lý được xả trực tiếp ra hệ thống sông hồ

>>>XEM THÊM: Chỉ số chất lượng không khí AQI là gì? Một số trang web cung cấp chỉ số AQI chính xác

• Nước từ các hoạt động này đều chứa các chất thải với thành phần dễ phân hủy, dầu mỡ, chất rắn, vi khuẩn  thường không được xử lý mà thải trực tiếp ra các ao, hồ, sông,…
• Chất thải nông nghiệp góp phần gây ra ô nhiễm môi trường lớn: Các chất thải từ phân, nước tiểu gia súc, phân bón, hóa chất,… thường không được thu gom, xử lý. Những chất này có thể gây ô nhiễm nguồn nước mặt và nước ngầm.
• Chất thải công nghiệp gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa từ lâu đã trở thành xu hướng phát triển chung của mỗi quốc gia. Lượng chất thải từ các hoạt động này là vô cùng lớn thành phần có sự khác biệt với mỗi ngành nghề sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên mức độ gây nguy hiểm thì tất cả đều có.

2.3 Do các chất thải từ phương tiện giao thông

Trong tổng lượng chất thải gây ô nhiễm môi trường, khí thải từ các phương tiện giao thông cơ giới đường bộ chiếm vị trí hàng đầu hiện nay. Trong các loại phương tiện tham gia giao thông, xe mô tô, xe gắn máy chiếm tỷ lệ lớn nhất và cũng là nguồn chất thải gây ô nhiễm lớn nhất.

Bởi theo các chuyên gia thì các phương tiện giao thông sử dụng loại xăng và dầu diesel làm nhiên liệu, quá trình rò rỉ, bốc hơi cũng như đốt cháy nhiên liệu dẫn tới phát sinh nhiều các loại khí độc như: VOC, Benzen, Toluen…

2.4 Ô nhiễm môi trường do chất thải ở các xí nghiệp nhà máy

Do chi phí đầu tư các trang thiết bị, ứng dụng xử lý chất thải, khí thải không hề nhỏ nên rất ít công ty có biện pháp xử lý, hoặc thậm chí họ có xây dựng các khu vực xử lý thì vẫn có một phần nào đó được xả trực tiếp ra môi trường do lượng chất thải quá lớn, không xử lý hết được. 

Các nhà máy thải một lượng khí lớn vào ra môi trường

2.5  Ô nhiễm môi trường do chất độc hóa học, chất bảo vê thực vật

Đặc biệt, các loại thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật được sử dụng rộng rãi. Chai lọ, bao, bao bì để chứa các loại thuốc này sau khi sử dụng hay được người dùng vất lung tung, thậm chí vất trực tiếp xuống nước. Lượng hoá chất tồn dư sẽ ảnh hưởng đến chất lượng nước khi nó ngấm vào nước ngầm cũng như đất ở nơi đó.

Ô nhiễm môi trường ở các địa phương

2.6 Sử dụng các nguyên liệu hóa thạch để đun nấu

CO2 chính là nguyên nhân chính gây nên hiệu ứng nhà kính hàng đầu, được mô tả như là ô nhiễm khí hậu tồi tệ nhất. Và hiện nay hàng tỷ tấn CO2 được thải ra hàng năm tới môi trường bằng việc đốt các nhiên liệu hóa thạch. Hiện nay nồng độ CO2 trong khí quyển của trái đất ngày một tăng, vì thế cần có những biện pháp để giảm thiểu khí này ra ngoài môi trường sống. 

2.7 Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường do phóng xạ

Chất phóng xạ cũng là nguyên nhân gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường, chúng được tạo ra bởi các vụ nổ hạt nhân, chiến tranh và các quá trình tự nhiên như phân rã phóng xạ của radon.

3. Tác động của ô nhiễm môi trường

3.1 Ô nhiễm môi trường không khí

• Ô nhiễm môi trường không khí có thể sẽ giết chết nhiều sinh vật sống, trong đó có cả con người, gây nên các bệnh về đường hô hấp, tim mạch, đau tức ngực,…

Ô nhiễm môi trường không khí ảnh hưởng xấu đến hệ thần kinh

• Sóng nhiệt hoặc tiếng ồn gây ra các triệu chứng đau đầu, stress, căng thẳng,…
• Nhiệt độ không khí quá cao cũng là nguyên nhân khiến nhiều người bị đột quỵ, sốc nhiệt, thậm chí tử vong.
• Khói bụi lẫn trong sương sẽ làm giảm việc hấp thụ ánh sáng mặt trời của cây xanh.
• Lưu huỳnh dioxit và các oxit nito có thể tạo nên các cơn mưa axit, hạ thấp nồng độ pH của đất khiến nó trở nên khô cằn, thiếu dưỡng chất để trồng trọt.
• Khí cacbonic từ phương tiện giao thông, nhà máy,…sẽ làm trái đất nóng lên, gây hiệu ứng nhà kính và tăng kích thước lỗ thủng tầng ozon.

Trái đất nóng lên đe dọa sự sống của các loài sinh vật và con người

3.2 Ô nhiễm môi trường nước

• Các bệnh truyền nhiễm có thể lây nhiễm từ các vi sinh vật gây bệnh trong nước thải gây bệnh tả,ung thư da, thương hàn và bại liệt. 
• Kim loại nặng gây độc hại với môi trường và cơ thể sinh vật khi hàm lượng của chúng vượt quá tiêu chuẩn cho phép, là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh hiểm nghèo như ung thư, đột biến. Đặc biệt phải kể đến các kim loại như Chì, Thủy ngân, Asen,Cadimi,…
• Các hóa chất dùng để pha chế các loại thuốc bảo vệ thực vật có tác dụng mạnh, gây ảnh hưởng về sinh sản, thần kinh, miễn dịch, ung thư, tổn thương gen. Nhóm người dễ bị tổn thương nhất là trẻ em, người già, những người có hệ miễn dịch yếu.

Trẻ em ở vùng bị ô nhiễm môi trường nước

Tác động của ô nhiễm nguồn nước lên con người

3.3 Ô nhiễm môi trường đất

• Khi môi trường đất bị ô nhiễm, các loại cây trồng trên đó cũng bị nhiễm độc. Người sử dụng sẽ dễ bị nhiễm độc gan, hệ thần kinh,…
• Con người có thể bị ảnh hưởng trực tiếp khi tiếp xúc với đất ô nhiễm. 
• Chất gây ô nhiễm còn có thể làm thay đổi quá trình chuyển hoá của thực vật. Điều này làm giảm năng suất cây trồng. Đất bị ô nhiễm sẽ trở nên khô cằn.

Ô nhiễm môi trường đất bởi hóa chất công nghiệp

3.4 Các loại ô nhiễm môi trường khác

Tùy theo mức độ cũng như loại môi trường bị ô nhiễm mà chúng sẽ có những hậu quả tiêu cực khác nhau đến môi trường sống, sức khỏe con người cũng như ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế và xã hội. 

3.5 Đối với sức khỏe con người

Ô nhiễm môi trường ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe của con người, hiện chúng tác động thông qua hai con đường: 

• Tác động qua đường ăn/uống: Khi con người ăn uống phải các loại thực vật, động vật nuôi trồng trong môi trường ô nhiễm. 
• Tác động qua tiếp xúc trực tiếp đến môi trường nước bị ô nhiễm. 

Khi đó, sẽ gây ra nhiều bệnh nguy hiểm tới sức khỏe của con người như: bệnh tiêu chảy, dịch tả, viêm gan, thiếu máu thậm chí gây nên bệnh viêm não. 

3.6 Đối với hệ sinh thái

Ô nhiễm môi trường sẽ ảnh hưởng và tác động xấu đến sự điều tiết của hệ sinh thái. Lúc này, mối đe dọa để lại và tác động trực tiếp đến hệ sinh thái phải kể đến là ô nhiễm không khí. Ô nhiễm không khí có thể dẫn tới hiện tượng mưa axit, làm hủy diệt các khu rừng, thực vật cũng như các loài động vật… 

3.7 Tác động của ô nhiễm môi trường đến đời sống kinh tế – xã hội 

• Ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế do bệnh tật, nông, thủy sản kém chất lượng hoặc nhiễm độc nên không thể tiêu thụ, xuất khẩu sang các nước khác được.

• Ô nhiễm môi trường cũng là nguyên nhân làm cản trở ngành du lịch phát triển.

• Chi phí xử lý các vấn đề ô nhiễm môi trường không hề nhỏ, ảnh hưởng lớn đến ngân sách quốc gia.

4. Thực trạng ô nhiễm môi trường ở Việt Nam hiện nay

Đến năm 2022, thực trạng ô nhiễm môi trường tại Việt Nam đang ở mức “Báo động” do chúng ta đang hội nhập kinh tế toàn cầu. Các khi công nghiệp, khu độ thị mọc lên như nấm trên cả nước. Theo số liệu thống kê cho thấy, trong tổng số 183 khu sản xuất công nghiệp thì có đến 60% chưa có hệ thống xử lý nước thải, khí thải và rác thải, gây ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng đến nước sinh hoạt của người dân.

Mặt khác, tại các khu đô thị thì chỉ có khoảng 60 – 70 % chất thải rắn được thu gôm, các nguồn thoát nước, xử lý nước thải, chất thải chưa được xử lý dẫn đến ô nhiễm nguồn nước. Như vậy, hầu hết lượng nước thải công nghiệp, nước thải sinh hoạt chưa được xử lý đã đổ thẳng ra sông, cống thoát nước gây ảnh hưởng đến môi trường sống của chúng ta.

Ô nhiễm môi trường tại Việt Nam đang ở mức báo động

5. TOP 5 quốc gia ô nhiễm môi trường nhiều nhất trên thế giới

Hầu hết các quốc gia đều gặp tình trạng ô nhiễm môi trường nhưng ở mức độ khác nhau. Dưới đây là TOP 5 quốc gia có mật độ ô nhiễm nhiều nhất hiện nay.

TOP 5 quốc gia ô nhiễm nhiều nhất trên thế giới 

5.1. Quốc gia Indonesia

Indonesia là một trong những quốc gia có tốc độ phá hủy rừng đạt ngưỡng 40% chưa đầy 50 năm dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường đáng báo động. Nhiều kết quả khảo sát cho thấy, đất nước này ghi nhận có đến 123.753 tử vong mỗi năm do ô nhiễm không khí gây ra và gần 60.040 tử vong do ô nhiễm nguồn nước, 16.331 tử vong do ô nhiễm nghề nghiệp và có đến 32.850 gây ô nhiễm vì tiếp xúc với khí thải.

5.2. Quốc gia Nhật Bản

Nhật Bản là đất nước nhiều người mong muốn đến sống tại đây, tuy nhiên ít người biết rằng nó là một trong TOP 10 những quốc gia ô nhiễm môi trường nhiều nhất hiện nay. Nguyên nhân chính là do 4 yếu tố: Đô thị hóa, công nghiệp hóa, sự tụt hâu trong xây dựng hệ thống thoát nước, chính sách phát triển kinh tế của nhà nước đã dẫn đến tình trạng ô nhiễm tại quốc gia này.

5.3. Quốc gia Mỹ

Mỹ là một cường quốc trên thế giới nhưng cũng là một quốc gia có mức độ ô nhiễm môi trường trầm trọng. Ước tính 50% chất độc không khí gây ra ô nhiễm không khí tại quốc gia này. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng tử vong đường hô hấp tại Mỹ.

5.4. Quốc gia Trung Quốc

Nhắc đến Trung Quốc thì ai cũng nghĩ đến bụi mịn vì tình trạng ô nhiễm cực kỳ kinh khủng tại quốc gia đông dân nhất thế giới.  Chỉ trong vài năm gần đây mà Trung Quốc đã vượt Mỹ về lượng khí thải CO2 vào trong bầu khí quyển.

Tháng 1 vừa qua, chính quyền Bắc Kinh đã có báo động đỏ về mức khói và sương mù cao nhất từ trước đến nay, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân.

Khói bụi mịn tại Trung Quốc

5.5. Quốc gia Ấn Độ

Ấn Độ là quốc gia có mức độ ô nhiễm môi trường nhiều nhất trên thế giới. Một kết quả phân tíc mẫu nước ở sông Hằng cho thấy lượng vi khuẩn Coli nguy hiểm có nơi cao hơn mức cho phép tới 3.000 %. Ô nhiễm đã ảnh hưởng nặng nề đến nông nghiệp và năng suất lúa ở khu vực miền nam Ấn Độ.

6. Biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường

Theo ông Hoàng Văn Bảy- Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng “Cần xã hội hóa việc quan trắc lưu lượng, chất lượng nước thải, nghĩa là các cơ sở xả nước thải, khai thác nước sẽ phải tự đầu tư lắp đặt thiết bị quan trắc tự động, phân tích chất lượng nước thải và kết nối tự động trực tuyến hoặc nhập số liệu quan trắc định kỳ vào hệ thống giám sát chung do nhà nước đầu tư. Từ đó, tạo thành hệ thống thống nhất giữa trung ương, địa phương, thậm chí trên từng lưu vực sông. Các cơ quan quản lý sẽ theo dõi, phát hiện kịp thời các trường hợp không tuân thủ pháp luật “.

Bảo vệ môi trường là trách nhiệm của tất cả mỗi chúng ta

• Cần phải sớm có những khung quy định chuẩn về xử lý chất thải, nước thải sinh hoạt, bệnh viện, nhà hàng, khách sạn hoặc các khu công nghiệp. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường, với các hình thức xử lý nghiêm khắc về hành chính và hình sự, nhằm răn đe các đối tượng vi phạm cũng như các đối tượng có ý định vi phạm.

Sơ đồ hệ thống công nghệ xử lý nước thải

• Trên các lưu vực sông, quy hoạch tiêu úng phải gắn kết chặt chẽ với quy hoạch xả thải. Từ quy hoạch xả thải có thể phát triển thành quy hoạch vệ sinh môi trường (xả thải, khu chứa và chôn lấp chất thải rắn, phân định khu nghĩa trang…) có xét đến công nghệ xử lý nước thải và rác thải ở các giai đoạn sau.
• Các nhà máy, khu công nghiệp cần xây dựng hệ thống xử lý chất thải, khí thải và nước thải theo tiêu chuẩn quốc tế, dưới sự giám sát chặt chẽ của đơn vị chuyên trách.

Quy trình xử lý rác thải công nghiệp, nông nghiệp điện tử

• Tăng cường xây dựng các nhà vệ sinh công cộng, bổ sung thếm nhiều thùng rác tại các điểm du lịch, khu dân cư đông đúc,…
• Không xây dựng thêm nhiều bệnh viện, cơ sở y tế chữa trị các bệnh dễ lây truyền, đặc biệt là các nghĩa trang, bãi chôn lấp chất thải, cơ sở sản xuất hóa chất độc hại, cơ sở sản xuất, chế biến có nước thải nguy hại trong hành lang bảo vệ nguồn nước.
• Sử dụng các biện pháp vi sinh thay cho các hóa chất tẩy rửa trong việc giải quyết tắc nghẽn cống thoát nước bởi các hóa chất này sẽ dễ dàng thâm nhập nguồn nước, làm nhiễm độc cho nước vì như thế sẽ vô tình đưa vào môi trường một chất thải nguy hại mới, đồng thời cũng làm nguồn nước bị nhiễm độc.
• Nâng cao ý thức của người dân về bảo vệ môi trường, không vứt rác bừa bãi, tuân thủ các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường qua các hoạt động tuyên truyền, giáo dục.

Nâng cao ý thức của mỗi người về bảo vệ môi trường

Thực trạng ô nhiễm môi trường hiện nay tuy rất đáng báo động nhưng vẫn có thể cứu vãn nếu mọi người cùng chung tay góp sức khắc phục hậu quả đã xảy ra và ngăn chặn những mối nguy có thể có trong tương lai. Công ty Kim Ngưu tin rằng bảo vệ môi trường chính là góp phần bảo vệ tương lai của chúng ta và các thế hệ mai sau.