Chập dây điện: Nguyên nhân, cách kiểm tra và biện pháp xử lý

Chu Văn An

Sự cố chập điện trên dây điện nếu không được xử lý kịp thời có thể phá hủy toàn bộ hệ thống điện, gây thiệt hại về tài sản và thậm chí cả con người. Để hạn chế những tác động tiêu cực của chập điện, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về nguyên nhân và cách giải quyết nhanh chóng.

Ngắn mạch là gì?

Đoản mạch trong dây điện là hiện tượng các dây dẫn bên trong tiếp xúc trực tiếp với nhau khiến điện trở trên đường dây giảm đột ngột dẫn đến cường độ dòng điện tăng đột ngột, sinh ra một lượng nhiệt lớn làm hư hỏng lớp cách điện, gây cháy, nổ và hư hỏng thiết bị.

Đoản mạch trong dây điện thường đi kèm với các dấu hiệu như mùi khét, mùi nhựa cháy, tia lửa điện, cháy nổ và thậm chí là cháy. Trong tình huống này, nếu hệ thống điện được trang bị mạch bảo vệ có khả năng tự động ngắt trước khi xảy ra sự cố sẽ hạn chế tối đa thiệt hại về người và tài sản.

Nguyên nhân gây chập mạch dây điện

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra hiện tượng đoản mạch trong dây điện, điển hình là:

• Ngắn mạch: Đoản mạch xảy ra khi các dây pha tiếp xúc không đúng cách hoặc dây pha chạm đất khiến điện trở giảm, cường độ dòng điện tăng bất thường và nhiều điện bị tiêu tán dưới dạng nhiệt khiến dây bị nóng chảy, từ đó tạo ra các tia lửa điện nhỏ.

• Quá tải điện: Khi dây nguồn phải chịu sử dụng quá nhiều thiết bị điện cùng lúc, đặc biệt là vào mùa nắng nóng cao điểm thì khả năng xảy ra tình trạng quá tải, quá nhiệt là rất cao. Tình trạng này duy trì trong thời gian dài liên tục sẽ khiến dây nóng lên, làm chảy vỏ dây, khiến các dây tiếp xúc không đúng cách với nhau.
• Kết nối lỏng lẻo: Khi mối nối không được siết chặt hoặc nguội/giãn ra sau một thời gian sử dụng, tia lửa điện có thể dễ dàng xuất hiện khi có dòng điện chạy qua. Tia lửa thoát ra trong không khí rất dễ cháy.
• Dây điện bị lão hóa: Dây điện sử dụng lâu ngày thường bị mài mòn, bạc màu và bong tróc lớp cách điện. Khi vỏ bị hư hỏng, lõi đồng sẽ lộ ra ngoài, tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ, điện giật.
• Ổ cắm và phích cắm không tương thích: Ổ cắm và phích cắm cần phải đồng bộ với nhau. Nếu hai thiết bị này không tương thích với nhau rất có thể sẽ gây ra hiện tượng đoản mạch cục bộ hoặc hở điện, ảnh hưởng đến hoạt động của đường dây điện.

• Thiết bị tạo nhiệt: Các thiết bị như bàn là, bếp điện, máy sưởi… tỏa ra nhiệt lượng cao trong quá trình sử dụng. Khi không sử dụng đúng cách, nó có thể gây đoản mạch toàn bộ đường dây.
• Tác động môi trường: Môi trường ẩm ướt hay bị sét đánh đều ảnh hưởng đến hệ thống điện. Nếu lớp cách điện của dây dẫn bị hư hỏng, tiếp xúc với môi trường ẩm ướt rất dễ bắt lửa. Sét đánh không chỉ gây đoản mạch mà còn làm hư hỏng toàn bộ hệ thống điện. Ngoài ra, dây điện bị chuột cắn, khoan, đóng đinh nhầm hoặc bị vật nặng đè lên cũng có nguy cơ bị chập điện.

Nguy hiểm do chập mạch dây điện

Đoản mạch ở dây điện, nếu ở mức độ nhẹ, có thể làm hỏng dây hoặc hệ thống, nhưng nếu nghiêm trọng có thể gây nguy hiểm cho con người.

• Hư hỏng thiết bị điện: Đoản mạch ở dây dẫn khiến thiết bị hoạt động với dòng điện cao bất thường, đồng thời dây dẫn cũng phải chịu dòng điện vượt quá ngưỡng cho phép dễ làm hỏng dây dẫn và các thiết bị điện.
• Nguy cơ cháy nổ: Đoản mạch trong dây điện sinh ra tia lửa điện và nhiệt độ cao, dễ đốt cháy các vật dễ cháy xung quanh và là một trong những nguyên nhân chính gây ra các vụ cháy nổ trong những năm gần đây.
• Nguy hiểm cho con người và môi trường: Dây điện bị chập nếu không được sửa chữa kịp thời có thể gây điện giật, nặng có thể gây bỏng điện, thậm chí tử vong. Chưa kể, chập điện dẫn đến cháy nổ sẽ sinh ra khói đen và khí độc, gây ô nhiễm môi trường.

4 cách kiểm tra ngắn mạch dây điện

Nếu dự án của bạn có dây điện hở, việc kiểm tra và định vị dây điện bị đoản mạch sẽ đơn giản hơn rất nhiều khi có thể dễ dàng phát hiện dựa trên các dấu hiệu như mùi khét, dây điện nóng chảy, dây bị đứt hoặc hở và thậm chí là cháy kèm theo nổ.

Trong trường hợp đường dây điện đi ngầm – phương pháp lắp đặt phổ biến ở nhiều công trình hiện đại hiện nay, bạn có thể áp dụng 4 phương pháp kiểm tra sau.

Cách kiểm tra ngắn mạch dây điện bằng bút thử điện

• Bước 1: Dựa vào sơ đồ bản vẽ thiết kế hệ thống, xác định vị trí các dây dẫn điện lắp đặt trên tường.
• Bước 2: Dùng bút thử điện di chuyển dọc theo hệ thống dây điện.
• Bước 3: Nếu đèn đỏ của máy thử điện sáng lên ở vị trí nào đó thì đó là dấu hiệu cho thấy dây điện ở vị trí đó có vấn đề. Bạn cần phải tắt nguồn điện ngay để xử lý kịp thời sự cố.
• Bước 4: Làm khô tường bằng quạt hoặc máy sấy trước khi sửa chữa để tránh bị điện giật.

Cách kiểm tra ngắn mạch trong dây điện bằng đồng hồ vạn năng

• Bước 1: Tắt nguồn.
• Bước 2: Chuyển đồng hồ vạn năng sang chế độ đo liên tục.
• Bước 3: Dùng 2 đầu dây đo của đồng hồ vạn năng chạm vào ổ cắm để kiểm tra tính thông mạch của dây dẫn. Nếu đồng hồ kêu bíp thì dây nguồn vẫn hoạt động tốt. Ngược lại, nếu không có âm thanh thì dây có thể bị đứt hoặc chập mạch.
• Bước 4: Tiếp tục dùng đầu dò đo của máy đo chạm vào dây dẫn dòng điện xoay chiều của dây nguồn. Nếu không có tiếng “bíp” nghĩa là dây nguồn đã bị hỏng.

Cách kiểm tra ngắn mạch dây điện bằng đồng hồ đo điện

• Bước 1: Tắt nguồn và rút phích cắm tất cả các thiết bị điện trong hệ thống.
• Bước 2: Chuyển cầu dao tổng và cầu dao nhánh sang chế độ BẬT.
• Bước 3: Kiểm tra đồng hồ điện. Nếu đồng hồ vẫn quay khi bạn tắt nguồn thì có nghĩa là hệ thống đang bị rò điện. Bạn cần có biện pháp khắc phục ngay lập tức.

Cách kiểm tra ngắn mạch dây điện bằng máy dò điện

Đây là phương pháp hiện đại nhất hiện nay với độ chính xác cao, có thể áp dụng cho nhiều kết cấu khác nhau như gỗ, gạch, bê tông. Dựa trên sóng điện tử, máy dò điện treo tường có thể phát hiện vị trí của vật kim loại và dây điện bị chôn vùi, từ đó giúp việc kiểm tra dây điện bị hư hỏng trở nên dễ dàng và nhanh chóng hơn.

Biện pháp xử lý dây điện bị chập điện

Đoản mạch dây điện thường xảy ra trong 2 trường hợp sau đây kèm theo cách xử lý an toàn và kịp thời nhất.

Đoản mạch dây nguồn không gây cháy

Đoản mạch trong dây điện không phải lúc nào cũng gây ra cháy nổ. Nếu dây nguồn chỉ phát ra mùi khét, ổ cắm bị biến dạng hoặc thiết bị dừng đột ngột, bạn cần phải tắt cầu dao chính ngay lập tức. Sau đó, bạn có thể tự mình tiến hành sửa chữa dây bị chập theo quy trình sau:

• Bước 1: Xác định nguyên nhân và vị trí ngắn mạch theo các cách sau.
• Bước 2: Sửa chữa dây điện bị chập. Tùy theo mức độ hư hỏng của dây mà bạn có thể cắt bỏ phần dây bị chập – nối lại hoặc thay toàn bộ dây. Trường hợp dây điện bị giấu trong tường thì quá trình sửa chữa sẽ phức tạp hơn vì bạn phải cắt xuyên tường và rút dây điện trong đường ống, ống dẫn để tiếp tục sửa chữa.

• Bước 3: Kiểm tra lại hệ thống bằng cách đóng cầu dao và quan sát hoạt động của dây dẫn và các thiết bị điện.
• Bước 4: Khôi phục lại những bức tường mới đục lỗ sau khi hoàn thành việc thay thế và sửa chữa.

Chập điện gây cháy nổ

Tình trạng nguy hiểm nhất của việc chập dây điện là gây cháy nổ tức thời.

• Nếu xảy ra hỏa hoạn nhỏ, bạn cần tắt ngay nguồn điện và cách ly các vật dụng dễ cháy, đồng thời nhanh chóng dập tắt đám cháy bằng bình chữa cháy, vải ẩm và cát.
• Nếu xảy ra hỏa hoạn lớn, bạn cần bình tĩnh tìm cách tắt cầu dao chính và gọi ngay cho đội cứu hộ để hạn chế tối đa thiệt hại về người và tài sản.

Các biện pháp phòng ngừa chập mạch dây điện

Cách hiệu quả nhất để hạn chế đoản mạch trong dây điện là loại bỏ những rủi ro ngay từ đầu bằng một số biện pháp như:

• Chọn dây có tiết diện phù hợp với tải trọng hiện tại của hệ thống, không nên chọn dây có tiết diện quá nhỏ dễ gây quá tải, quá nhiệt. Không tái sử dụng dây điện cũ để sử dụng cho đường dây chính.
• Các dây điện trần lắp đặt ngoài trời phải cách nhau ít nhất 0,25m.
• Thắt chặt tất cả các kết nối dây và quấn chúng bằng băng dính an toàn.
• Định kỳ kiểm tra hệ thống điện, bao gồm cả tình trạng dây điện và nhiệt độ thiết bị khi vận hành để kịp thời phát hiện tình trạng quá tải.
• Không sử dụng các thiết bị có công suất cao cùng lúc hoặc trong cùng một ổ cắm.
• Được trang bị cầu dao bảo vệ tự động, cầu dao chống sét lan truyền cho hệ thống điện.
• Khi xảy ra chập điện, nếu bạn chưa có kinh nghiệm xử lý hãy gọi ngay cho thợ điện hoặc đội cứu hộ để được hỗ trợ kịp thời.

Câu hỏi thường gặp về ngắn mạch trong dây điện

Câu hỏi 1: Khi phát hiện chập mạch trong dây điện, việc đầu tiên cần làm là gì?

Hồi đáp: Ngay khi phát hiện dây bị chập, việc làm đầu tiên và quan trọng nhất là ngắt kết nối nguồn điện với cầu dao/cầu dao rồi tiến hành quá trình kiểm tra, sửa chữa như trên.

Câu hỏi 2: Dây điện bị chập có thể xử lý tại nhà được không?

Hồi đáp: Nếu bạn có kinh nghiệm và kiến ​​thức về điện thì trường hợp chập điện không quá nghiêm trọng bạn có thể tự xử lý tại nhà nhưng cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc an toàn về điện. Ngược lại, nếu không tự tin vào kỹ năng xử lý sự cố điện của mình, tốt nhất bạn nên tắt cầu dao chính, cách ly mọi người khỏi khu vực cháy và liên hệ ngay với đội cứu hộ.

Câu 3: Đoản mạch có phải là đoản mạch điện không?

Hồi đáp: Theo định nghĩa, hai hiện tượng này không giống nhau. Nhưng về bản chất, chập điện là nguyên nhân gây ra chập điện.

Đoản mạch điện (còn gọi là đoản mạch, đoản mạch) là hiện tượng dòng điện di chuyển một quãng đường ngắn hơn so với quá trình dẫn điện thông thường. Khi đó, điện trở của dòng điện giảm đột ngột khiến cường độ dòng điện tăng lên, sinh ra một lượng nhiệt lớn làm nóng chảy dây dẫn, gây hư hỏng thiết bị, thậm chí là cháy nổ.

Đoản mạch điện xảy ra do nhiều nguyên nhân như: 2 dây dẫn có điện áp khác nhau tiếp xúc trực tiếp với nhau; Dây pha chạm dây trung tính/dây nối đất; lỗi thiết bị bên trong; Dây nguồn tiếp xúc với môi trường ẩm ướt hoặc kết nối không đúng cách.

Trong khi đó, chập điện trong dây điện là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra hiện tượng chập điện. Đoản mạch ở dây điện thường xảy ra khi lớp cách điện bị bong tróc hoặc hư hỏng khiến lõi đồng của 2 dây bên trong tiếp xúc trực tiếp với nhau.