Mất dây trung tính là gì? Các nguyên nhân và biện pháp khắc phục

Chu Văn An

Mất dây trung tính là hiện tượng thường xuyên xảy ra ở điện 1 pha và 3 pha, ảnh hưởng đến hoạt động của thiết bị và gây nguy hiểm cho con người. Vậy mất dây trung tính là gì? Nguyên nhân và cách khắc phục vấn đề này là gì? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Nguy hiểm do mất dây trung tính

Mất dây trung tính là sự cố điện nghiêm trọng xảy ra trong hệ thống điện 3 pha 4 dây hoặc 1 pha 2 dây, khi dây trung tính bị đứt, hư hỏng hoặc hở dẫn đến lệch pha, mất cân bằng phụ tải, làm dây trung tính mang điện, gây nguy hiểm cho người và thiết bị.

Mất dây trung tính có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào trong lưới điện truyền tải, từ trạm biến áp, đường dây truyền tải, phân phối đến các thiết bị điện sử dụng trong hộ gia đình.

Mất an toàn điện

Về lý thuyết, dây trung tính không mang điện áp hoặc chỉ mang điện áp rất nhỏ nên không gây giật. Tuy nhiên, khi hệ thống mất dây trung tính thì điện áp đặt vào dây trung tính bằng 5% điện áp dây pha. Lúc này, dây trung tính có đặc tính giống như dây pha, tiềm ẩn nguy cơ bị điện giật. Độ lệch pha càng cao thì nguy cơ bị điện giật từ dây trung tính càng lớn.

Ngoài ra, trong điện 3 pha, dây trung tính còn có nhiệm vụ đưa dòng điện trở về nguồn. Vì vậy khi không còn dây trung tính bảo vệ, hệ thống không còn đường hồi điện bình thường, dòng điện sẽ chạy qua thiết bị khiến mọi thiết bị đều nguy hiểm cho con người.

Sự cố thiết bị điện

Chức năng chính của dây trung tính là cân bằng điện áp giữa các pha trong mạng điện 3 pha. Vì vậy, khi dây này bị hỏng hoặc đứt sẽ xảy ra hiện tượng lệch pha khiến điện áp giữa các pha tăng đột biến, khiến các thiết bị hoạt động ở điện áp 220V bị cháy ngay lập tức.

Mất dây trung tính không thể bảo vệ động cơ khỏi hiện tượng động cơ điện, đó là tình trạng động cơ dừng đột ngột khi vẫn đang mang điện áp, khiến dòng điện tăng cao gấp nhiều lần dòng điện định mức.

Nguy cơ cháy hoặc nổ điện

Mất dây trung tính khiến điện áp tăng đột ngột, không chỉ gây hư hỏng thiết bị mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây chập điện, cháy điện, thiệt hại lớn về người và tài sản khi không được khắc phục kịp thời.

Cách nhận biết dây trung tính bị mất trong hệ thống điện

Nhận biết hiện tượng mất dây trung tính giúp hạn chế tối đa các tai nạn về điện xảy ra với con người và thiết bị. Bạn có thể nhận biết vấn đề này thông qua một số dấu hiệu dễ nhận thấy như:

• Thiết bị hoạt động bất thường: Mất dây trung tính có thể khiến thiết bị bị cháy, hoạt động không liên tục, đèn flash, đặc biệt là các thiết bị có động cơ sẽ ngừng hoạt động.
• Các thông số điện áp thay đổi: Khi đo điện áp giữa dây pha và dây trung tính, nếu giá trị lớn hơn 220V ở nguồn 1 pha và 380V ở nguồn 3 pha thì đây có thể là dấu hiệu mất pha trung tính.
• Bút thử điện sáng 2 dây: Dây trung tính thường không mang điện nên ở trạng thái bình thường sẽ không làm sáng máy thử điện. Tuy nhiên, khi mất pha trung tính thì dây điện này đã có điện áp nên có thể khiến bút thử điện sáng lên.

Để chắc chắn về việc dây trung tính có bị đứt hay không, bạn nên kiểm tra cụ thể bằng một số phương pháp dưới đây.

Đối với điện 1 pha 2 dây

• Kiểm tra điện áp: Mất dây trung tính sẽ làm cho điện áp giữa dây pha và dây trung tính không cân bằng. Bạn có thể dùng thiết bị đo điện áp để kiểm tra điện áp giữa dây pha và dây nối đất. Nếu giá trị này cao hơn bình thường thì có thể dây trung tính có vấn đề.
• Kiểm tra dao động điện áp: Đưa thiết bị vào chế độ đo điện áp xoay chiều bằng đồng hồ vạn năng và đặt đầu dò lên dây pha và dây trung tính. Nếu giá trị điện áp dao động thì đây là dấu hiệu mất dây trung tính.
• Kiểm tra hệ thống điện: Để chắc chắn hơn, bạn có thể kiểm tra từng phần tử trong hệ thống điện, đặc biệt là các mối nối.

Đối với điện 3 pha 4 dây

• Kiểm tra điện áp dây pha: Dùng thiết bị đo điện áp để kiểm tra độ chênh lệch điện áp giữa các pha. Nếu các giá trị này khác nhau đáng kể thì có thể dây trung tính đã bị mất.
• Kiểm tra điện áp pha và dây nối đất: Kiểm tra lần lượt điện áp giữa từng dây pha và dây nối đất. Nếu phát hiện sự khác biệt về giá trị điện áp, dây trung tính có thể bị đứt hoặc hư hỏng.
• Kiểm tra điện trở: Mất dây trung tính sẽ khiến giá trị điện trở giữa dây pha và dây nối đất giảm đột ngột. Bạn có thể sử dụng thiết bị đo điện trở để xác định.

Xem thêm: Dây oxy hóa là gì? Nguyên nhân và biện pháp phòng ngừa

Nguyên nhân mất dây trung tính

Có rất nhiều nguyên nhân gây mất dây, điển hình là:

• Thiệt hại cơ học: Nhiệt độ cao, va đập, rung lắc mạnh, vật nặng, côn trùng hay chuột đều có thể khiến dây trung tính bị đứt hoặc hư hỏng trong quá trình sử dụng hoặc vận chuyển.
• Thiếu lắp đặt kỹ thuật: Nếu kết nối dây trung tính bị lỏng hoặc bị ăn mòn theo thời gian sẽ gây ra hở mạch, mất cân bằng pha, tăng điện trở trên dây và tiềm ẩn nguy cơ bị điện giật, cháy nổ.
• Mất pha từ nguồn điện lưới: Mất một hoặc nhiều pha từ nguồn điện cũng gây ra mất dây trung tính.
• Mất pha do lỗi hệ thống: Lỗi bộ biến pha, lỗi máy biến áp hoặc lỗi trong thiết bị bảo vệ đều có thể dẫn đến mất pha.
• Tải không cân bằng: Khi tải sử dụng các pha không cân bằng có thể dẫn đến quá tải một pha, quá dòng và cuối cùng là mất dây trung tính.
• Dây lão hóa: Dây điện kém chất lượng nếu sử dụng lâu ngày có thể làm hỏng lớp cách điện, khiến các lõi dẫn điện chạm vào nhau gây chập mạch, chập mạch.

Cách khắc phục khi mất dây trung tính

Giải pháp tức thì

Trường hợp phát hiện hệ thống bị mất dây trung tính, bạn có thể xử lý nhanh chóng theo quy trình sau:

Bước 1: Ngắt kết nối nguồn điện và kiểm tra hệ thống dây điện

Sử dụng dụng cụ đo chuyên dụng để xác định vị trí dây trung tính bị đứt, đứt, hư hỏng… Nếu tình trạng dây trung tính chỉ dừng lại ở mức bong tróc lớp cách điện thì có thể bọc lại bằng băng dính cách điện hoặc cắt bỏ phần dây đó và nối lại. Trong trường hợp dây trung tính bị hỏng thì cách tốt nhất là thay dây mới để đảm bảo an toàn trong quá trình truyền tải điện.

Bước 2: Kiểm tra tải

Cần phân bố đều thiết bị giữa các pha để hạn chế lệch pha trong điện một pha. Ưu tiên sử dụng các thiết bị công nghệ mới để tiết kiệm điện.

Bước 3: Lắp dây nối đất

Khi dây trung tính bị mất, dòng điện sẽ chạy qua thiết bị gây nguy hiểm cho người sử dụng. Bạn nên trang bị cho hệ thống một dây nối đất để lượng điện dư thừa có đường thoát ra ngoài an toàn.

Lưu ý: Cách xử lý mất dây trung tính trên chỉ áp dụng cho những người có chuyên môn về điện hoặc tự tin vào kiến ​​thức về điện của mình. Nếu bạn chưa có kinh nghiệm xử lý các sự cố về điện, hãy liên hệ ngay với kỹ sư điện chuyên nghiệp để được hỗ trợ.

Giải pháp phòng ngừa

Dưới đây là một số biện pháp giúp hạn chế mất pha trung tính.

• Bảo vệ dựa trên hiện tại: Bằng cách theo dõi dòng điện trên các pha, hệ thống bảo vệ sẽ kích hoạt các thiết bị như cầu chì, cầu dao để tự động ngắt nguồn điện khi phát hiện dòng điện trên một pha giảm đột ngột hoặc mất hoàn toàn.
• Bảo vệ dựa trên điện áp: Tương tự như phương pháp trên, hệ thống bảo vệ cũng sẽ kích hoạt thiết bị chuyển mạch để bảo vệ mạch điện khi phát hiện sự chênh lệch đáng kể về điện áp cấp vào một pha hoặc mất hoàn toàn.
• Bảo vệ dựa trên đồng bộ hóa: Trên cơ sở giám sát đồng bộ giữa các pha, hệ thống bảo vệ cũng sẽ thực hiện các biện pháp bảo vệ tự động khi đồng bộ bị gián đoạn.
• Bảo vệ chung: Các hệ thống hiện đại hoặc những hệ thống yêu cầu độ an toàn, tự động hóa cao có thể kết hợp các phương pháp bảo vệ mất pha nêu trên để giảm thiểu “thời gian ngừng hoạt động” của máy.

Một số câu hỏi về tổn hao dây trung tính

Câu hỏi 1: Có nên khắc phục tình trạng mất dây trung tính tại nhà không?

Hồi đáp: Không. Mất dây trung tính là sự cố nguy hiểm có thể gây cháy nổ do điện áp tăng đột ngột nên tốt nhất bạn nên liên hệ với thợ điện để xử lý kịp thời và triệt để.

Câu 2: Tổn hao dây trung tính và tổn hao pha có giống nhau không?

Hồi đáp: Không. Dây trung tính khác với dây pha nên đây là hai vấn đề khác nhau trong hệ thống điện 3 pha.

• Mất dây trung tính: Xảy ra khi dây trung tính bị hở hoặc đứt. Lúc này dòng điện vẫn chạy qua các dây pha nhưng điện áp giữa các pha sẽ không cân bằng khiến điện áp trên một số pha tăng đột ngột, có thể gây cháy nổ hoặc hỏng hóc thiết bị.
• Mất pha: Xảy ra khi 1 trong 3 dây pha của hệ thống điện 3 pha 4 dây bị đứt, hư hỏng. Khi mất pha, các thiết bị điện 3 pha sẽ không thể hoạt động bình thường, có thể gây ra hiện tượng quá tải, cháy động cơ.

Trên đây là những thông tin quan trọng liên quan đến sự cố mất dây trung tính. Một lần nữa chúng tôi nhấn mạnh đây là sự cố điện nghiêm trọng nên cần được xử lý kịp thời và đúng kỹ thuật. Bạn không nên tự mình xử lý, sửa chữa tại nhà nếu thiếu kiến ​​thức và kinh nghiệm về điện.

Các kiến ​​thức khác về sự cố điện vui lòng tìm hiểu tại: https://etinco.vn/tin-tuc/kien-thuc/kien-thuc-day-cap-dien/.