Thế giới trong cơn sốt đất hiếm

Chu Văn An

Hình ảnh một số loại đất hiếm

Chuông báo động

Kể từ cuối tháng 9, khi quan hệ Trung – Nhật trở nên căng thẳng, người ta thấy Trung Quốc đã tung ra chiến thuật mới nhằm hạn chế xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản. Dường như “vũ khí” này tỏ ra phát huy hiệu quả ngay lập tức, khiến Tokyo phải gấp rút tìm kiếm nguồn đất hiếm mới, nguyên liệu không thể thiếu cho lĩnh vực công nghệ cao.

Trung Quốc hiện nắm giữ 97% sản lượng 17 kim loại đất hiếm toàn cầu và cũng chiếm 60% lượng tiêu thụ. Kể từ năm 2005, Bắc Kinh đã bắt đầu giảm 10% lượng xuất khẩu đất hiếm mỗi năm. Nhưng tháng 7 năm ngoái, Trung Quốc bất ngờ cắt giảm 72% định mức xuất khẩu vào cuối năm 2010. Kể từ tháng 8, các cuộc tranh luận về quyết định hạn chế xuất khẩu kim loại đất hiếm của Trung Quốc dần nóng lên. Hiện tượng này ngay lập tức thổi bùng giá đất hiếm. Về phần mình, Bắc Kinh giải thích rằng việc thắt chặt nguồn cung đất hiếm ở nước ngoài là nhằm bảo vệ nguồn tài nguyên phục vụ nhu cầu sản xuất trong nước cũng đang rất cần kim loại hiếm. Tuy nhiên, Bộ Thương mại Trung Quốc phủ nhận báo cáo của China Daily rằng họ sẽ cắt giảm 30% hạn ngạch vào năm tới để ngăn chặn tình trạng đánh bắt quá mức.

Nhưng thực tế là nguồn cung nguyên liệu thô này cho các thị trường trọng điểm đã giảm đáng kể. Và không chỉ có Nhật Bản đang gặp rắc rối.

Nhật Bản, quốc gia nhập khẩu gần 60% đất hiếm từ Trung Quốc, bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi động thái của Bắc Kinh. Một quan chức cấp cao Nhật Bản thậm chí còn cảnh báo nếu xu hướng này tiếp tục, trữ lượng đất hiếm của Nhật Bản có nguy cơ cạn kiệt ngay sau tháng 3 năm sau. Hồi chuông cảnh báo cũng đang vang lên ở Mỹ, quốc gia nhập khẩu gần 20% đất hiếm của Trung Quốc, hay ở Hàn Quốc, châu Âu và đặc biệt là ở Pháp, thị trường chiếm 6% xuất khẩu nguyên liệu thô của Trung Quốc.

Tất nhiên, Nhật Bản là quốc gia đầu tiên nghĩ đến việc đa dạng hóa nguồn cung đất kiếm. Trước mắt, Tokyo tìm cách mua thêm đất hiếm từ một số nhà sản xuất khác như Mông Cổ hay Mỹ. Hàn Quốc cũng không ngồi yên. Seoul đã nghĩ đến khả năng hợp tác ba bên với Tokyo và Washington để tìm nguồn cung cấp khác ngoài Trung Quốc.

Tại châu Âu, Đức cũng ban hành hàng loạt biện pháp nhằm đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm, như đặt hàng từ Mỹ, Namibia hay Mông Cổ. Về phía Mỹ, ngay từ tuần cuối tháng 9, cần phải phá thế độc quyền hiện nay của Trung Quốc đối với loại sản phẩm này. Ngày 20/10, các quan chức thương mại Mỹ cho biết họ đang xem xét cuộc điều tra của New York Times rằng Trung Quốc đã chặn các chuyến hàng đất hiếm sang Mỹ và châu Âu. Dẫn nguồn tin giấu tên trong ngành, tờ báo cho biết quan chức hải quan Trung Quốc đã tăng cường hạn chế xuất khẩu mặt hàng này.

Đất hiếm bao gồm 17 nguyên tố hóa học
>>>XEM THÊM: : Công thức tính nồng độ phần trăm, ví dụ minh họa

Vũ khí thế kỷ

Gọi là “đất hiếm” nhưng thực tế loại khoáng sản này không hiếm lắm. Hoạt động khai thác đất hiếm chủ yếu tập trung ở Trung Quốc nhưng trên thực tế nhiều mỏ đất hiếm lớn đang được triển khai ở Australia, Canada và Mỹ. Nhiều nơi khác cũng có mỏ có trữ lượng lớn như Nga, Ấn Độ, Brazil hay Mông Cổ.

Sở dĩ hồi chuông cảnh báo vang lên khắp thế giới là do đất hiếm đã trở thành nguyên liệu thiết yếu cho các ngành công nghệ mũi nhọn ở các nước phát triển. Kim loại đất hiếm bao gồm 17 nguyên tố hóa học và mỗi nguyên tố này có công dụng, giá trị và trữ lượng khác nhau. Trong số 17 nguyên tố trên, neodymium và dysprosium là hai nguyên tố có giá trị cao hiện nay vì chúng được sử dụng trong ô tô và động cơ trong các thiết bị điện gia dụng. Hai nguyên tố này thực sự cần thiết cho các thiết bị tiết kiệm năng lượng nhưng chỉ cần thêm một lượng cực nhỏ các nguyên tố này vào sắt để sản xuất ra các sản phẩm trên. Ngược lại, người ta phải sử dụng một lượng lớn hai nguyên tố cerium và lanthanum để sản xuất các sản phẩm như kính chống tia cực tím cho ô tô hay nhà cao tầng, làm chất xúc tác cho khí thải và làm linh kiện. điện tử và lọc dầu.

Tóm lại, đất hiếm rất quan trọng trong sản xuất công nghệ cao như ổ đĩa máy tính, điện thoại di động và các bộ phận của ô tô hybrid, có mặt trong các thiết bị quốc phòng hiện đại. Tương tự như radar quân sự hoặc hệ thống điều khiển tên lửa. Hiện nay, hiệu quả hoạt động của xe tăng chiến đấu chủ lực của nhiều siêu cường, điển hình là Mỹ, phụ thuộc vào loại kim loại mà chỉ Trung Quốc mới có. Các nhà phân tích cho rằng nếu không có những kim loại này, nhiều nền kinh tế hiện đại sẽ không thể hoạt động. Kim loại đất hiếm cũng là một phần không thể thiếu trong công nghệ mà thế giới chính trị thế giới đang dựa vào để tránh những tác động tồi tệ nhất của hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Dysprosi được sử dụng trong động cơ

Theo kết luận của các nhà khoa học, đất hiếm ngày càng trở nên quan trọng và không thể thiếu trong việc phát triển các sản phẩm công nghệ tiên tiến. Những kim loại này có thể là vũ khí kinh tế của thế kỷ 21.

Trước đây, do chi phí khai thác đất hiếm cao và lo ngại ảnh hưởng có hại đến môi trường, các nước phương Tây, đặc biệt là Mỹ đã tạm dừng sản xuất đất hiếm để dựa vào nguồn cung dồi dào và giá rẻ đến từ Trung Quốc. Có điều là theo thời gian, họ đã ngầm trao cho Trung Quốc sự độc quyền ngầm trong lĩnh vực đất hiếm. Đến mức đất hiếm ở Trung Quốc chỉ chiếm 1/3 trữ lượng thế giới nhưng năm 2009, họ lại sản xuất tới 97% lượng đất hiếm xuất khẩu của thế giới.

Các nước châu Âu đang phải đối mặt với tình trạng đáng báo động: sự phát triển kinh tế của EU đang bị đe dọa bởi nguồn cung nguyên liệu khoáng sản chiến lược do khu vực này hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn cung. Tại châu Á, Nhật Bản và Hàn Quốc, tiêu thụ 1/5 sản lượng đất hiếm thế giới, hiện cũng đang tìm cách thăm dò các dự án ở Kazakhstan hoặc Việt Nam. Nhưng tất cả các mỏ kể trên chỉ có thể thực sự đi vào hoạt động sau năm 2014. Từ nay đến lúc đó, các nhà công nghiệp phương Tây có lẽ sẽ phải đổ mồ hôi vài lần vì nhu cầu đất đai của thế giới. độ hiếm sẽ tăng gấp đôi trong 5 năm tới.